بانکداری الکترونیکی و تجارت الکترونیکی مرکز ثقل اقتصاد دیجیتال

امروزه در ادبیات به دو اصطلاح IT وICT بر می خوریم که با دیجیتالی شدن ابزار و تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات، هر دو را معادل تکنولوژی های دیجیتالی تلقی خواهیم کرد. سرعت شتابان این عصر موجب هیجانات فزاینده شده است.

امروزه در ادبیات به دو اصطلاح IT وICT بر می خوریم که با دیجیتالی شدن ابزار و تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات، هر دو را معادل تکنولوژی های دیجیتالی تلقی خواهیم کرد. سرعت شتابان این عصر موجب هیجانات فزاینده شده است. گویی دستاوردهای بشر سریع تر از خود او حرکت می کنند و هر روز حیات اجتماعی و اقتصادی را با فضایی جدید و ناشناخته روبه رو می سازند. به طوریکه امروزه زندگی روزانه مردم با شتابی حیرت انگیز با ابزار دیجیتالی عجین شده است. هم اکنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته درخواست ها، صورتحساب ها، برنامه سفر، خرید و خدمات مشابه از طریق شبکه اینترنت انجام می شود و در واقع دیجیتالی شده است.

بسیاری از دادوستدها را شخص می تواند به کمک ابزار دیجیتالی خود انجام دهد و نهضتService - Self در زمینه خدمات مختلف ازجمله بانکداری تحولات شگرفی پدید آورده است.گسترش روزافزون فناوری اطلاعات، خصوصا در بعد اقتصادی موجبات پیدایش یک انقلاب دیجیتال را فراهم آورده است و عدم توجه به آن و تاخیر در ایجاد هماهنگی های لازم، موجب ایجاد خلل در روابط بین المللی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و.... می شود. حضور فعال در بازارهای جهانی و تجارت جهانی مستلزم تغییر نگرش دولت و جامعه در جهت بهره گیری از فناوری اطلاعات در زمینه های مختلف از جمله بانکداری الکترونیکی است که لازمه افزایش کارایی تجاری در اقتصاد ملی به شمار می آید. ایجاد زیرساخت های بانکداری الکترونیکی (که بانکها اجازه می دهد گستره جغرافیایی فعالیت های خود را افزایش داده و تعداد بیشتری از مشتریان را جذب نماید) در سطح وسیع و استقرار نظام بانکی مقتدر و کارآمد در ضمن ارتباط بین المللی با شبکه های بین بانکی دنیا از مهم ترین ضروریات نظام تجارت الکترونیکی در کشورند.

● انقلاب دیجیتال

انقلاب دیجیتال همان تغییر و دگرگونی بوده که عامل آن تکنولوژی های دیجیتال است. لذا انقلاب دیجیتال باعث پدید آمدن عصر دیجیتال شده، عصری که در آن تکنولوژی های دیجیتال (ارتباطات و اطلاعات دیجیتالی شده) به سرعت به همه عرصه های زندگی انسان نفوذ کرده و قاعده بازی را در همه عرصه ها از جمله اقتصاد، تجارت، آموزش و یادگیری، ارتباطات، کار، فراغت، هنر و... تغییر داده اند. یعنی در این عرصه ها تکنولوژی دیجیتال قاعده خود را حاکم کرده و می کند، آن هم قاعده ای متفاوت با قواعد مرسوم. به عبارت دیگر انقلاب دیجیتال محصول تعامل پیچیده ترکیبی از علوم و تکنولوژی هاست. بنابراین انقلاب دیجیتال در اقتصاد باعث پیدایش مفاهیم اقتصاد نوین شده; به طوریکه آثار انقلاب دیجیتال بر اقتصاد به هیچ عنوان قابل انکار نمی باشد. با آنکه انقلاب دیجیتال و فناوری اطلاعات از دهه پایانی قرن بیستم بر همه ارکان حیات انسانی تاثیر گذاشته اما اثر آن بر ابعاد اقتصاد بسیار عظیم تر به نظر می رسد. تاثیر انقلابIT وICT این امکان را فراهم کرده که بنگاه ها و صنایع از کارایی بالاتری برخوردار شوند; صنایع و خدمات در سطح بهتری امکان ظهر پیدا کنند و متناسب با آن، بهره وری در عرصه اقتصاد (چه بهره وری کل و چه بهره وری عوامل) از یک روند فزاینده برخوردار شود و نهایتا استانداردهای زندگی بهبود پیدا کند.

● مراحل تکامل اقتصاد

اقتصاد دیجیتال مفهومی نیست که به یکباره خلق شده باشد; بلکه در یک روند تکاملی شکل گرفته و بر اقتصاد تاثیر گذاشته است. لذا می توان مراحل تکاملی اقتصاد را این گونه برشمرد:

▪ دوره اول: اقتصاد مبتنی بر مزیت نسبی: در این دوره عوامل تولید و مواد خامی که در هر کشور به عنوان منابع پایه ای و مبتنی بر طبیعت دارای فراوانی بودند، مبنای برتری اقتصاد تلقی می شدند.

▪ دوره دوم: اقتصاد مبتنی بر مزیت رقابتی: در این دوره با آنکه در آن هنوز یک سری از منابع طبیعی نقش ویژه دارند، به تدریج بهبود فرایندها و شکل گیری منابع انسانی موضوعیت می یابند و در عرصه بین الملل، بازیگران جدیدی ظاهر می شوند که در سامان دهی اقتصاد جهانی نقش قابل توجهی پیدا می کنند; گرچه هزینه های تولید اقتصادی هنوز سرمایه بر هستند.

▪ دوره سوم: اقتصاد دیجیتالی: در این دوره مرزها درنوردیده می شود و مراحل تکاملی حضور دانش و نرم افزارها در عرصه اقتصاد به مرحله ای از بلوغ می رسد که کاملا فناوری دیجیتالی و شبکه های ارتباطی با ساختار جدید مبنای کار قرار می گیرد و کالاهایی مانند تراشه های رایانه ای، نیمه هادی ها، ریزپردازنده ها و رایانه های شخصی به عنوان موتور و محرک اصلی ایفای نقش می کنند و تولید از هزینه های سرمایه بر به دانش بر تغییر ساختار می دهد و ده ها تحول عظیم در حوزه اقتصاد رخ می نماید که کاملا با اقتصاد سنتی متفاوت است. به عنوان نمونه در اقتصاد سنتی بازدهی ثابت ولی در اقتصاد نوین بازدهی فزاینده است و در اقتصاد دیجیتالی نزولی; در گذشته شرکت مبنای حداکثر سازی ارزش بود و در دوره جدید شبکه این نقش را ایفا می کند. در اقتصاد سنتی ابداعات افزایشی بوده اما در اقتصاد دیجیتال جهشی است. اقتصاد سنتی رشد خطی و فناوری مبتنی بر ماشین داشته اما اقتصاد الکترونیکی از رشد نمایی همراه با فناوری متمرکز بر انسان برخوردار است و اساسا بازار جای خود را به فضا می دهد. در این اقتصاد با این مختصات، باید دنبال یک هسته باشیم تا به صورت خودکار عمل کند و سامان دهی آن موج بیافریند و بقیه اجزا را با خود به پیش ببرد.

● اقتصاد دیجیتال

اقتصاد دیجیتالی اقتصادی است که بر اساس فناوری دیجیتالی شامل شبکه های ارتباطی دیجیتالی (اینترنت، اینترانت و...)، رایانه ها، نرم افزارها و دیگر فناوری های اطلاعاتی مرتبط قرار گرفته باشد. دیجیتالی شدن اقتصاد دو بعد مهم دارد: تولید کالاهای دیجیتالی و تولید کالاهای غیر دیجیتالی با استفاده از فرآیند و ابزار دیجیتالی.

● آثار اقتصاد دیجیتال

آثار اقتصاد دیجیتال به طور خلاصه عبارتند از: رقابتی تر شدن فضای اقتصاد جهانی، کاهش قابل توجه موانع ورود به بازار، افزایش قدرت مصرف کنندگان، کاهش اندازه شرکتها، اتصال شرکتها به یکدیگر در سطح جهانی و درنتیجه کاهش هزینه مبادله، بهبود وضعیت مشتری مداری در شرکتها (به علت افزایش انعطاف پذیری محصولات شرکتهای تولیدی و خدماتی)، رشد سریع نوآوری و اختراعات (بطوری که اقتصاد امروز را اقتصاد مبتنی بر نوآوری می نامند)، تبدیل شدن تحقیق و توسعه به محور اصلی فعالیت شرکتها، حذف آربیتراژ (سودهای دلالی) و هم سطح شدن بازارها، افزایش شکاف دیجیتالی در سطح ملی و بین المللی و درنتیجه کاهش نرخ مبادله بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، ایجاد تقسیم کار جدید (به طوری که کشورهای صنعتی تولیدکننده کالاهای دیجیتالی و کشورهای در حال توسعه تولیدکننده کالاهای سنگین و غیردیجیتالی خواهند شد)، تغییرات ساختاری در بخشهای مختلف و درنتیجه ایجاد دوگانگی دیجیتالی و تفاوت نرخ بازدهی و...

● مرکز ثقل اقتصاد دیجیتال

در پیکره اقتصاد الکترونیکی باید بخش یا قسمت مرکزی را پیدا کنیم که اگر روی آن متمرکز شویم و سرمایه گذاری کنیم و آن را رشد دهیم، بتواند دیگر بخش ها را هم به جلو بکشاند. به نظر می رسد تجارت الکترونیکی چنین قابلیتی را دارد و صد البته پیداست که این امر بدون توسعه همه جانبه بانکداری الکترونیکی و ارائه خدمات بیمه ای به صورت الکترونیکی و گذار از محدودیت های زمان و مکان میسر نمی شود. بنابراین بانکداری الکترونیکی و تجارت الکترونیکی را می توان مرکز ثقل اقتصاد دیجیتال دانست که کم توجهی به آن موجب از دست دادن بسیاری از مزیت های اقتصاد دیجیتال خواهد شد.

● نتیجه گیری

ابزارهای دیجیتالی موجب شده تولید انبوه جای خود را به تولید سفارشی بدهد و کیفیت و انطباق کار با تمامی خواسته های مشتری به مسئله محوری شرکتهای تولیدی و خدماتی تبدیل شود. هم اکنون اقتصاد شبکه و اقتصاد دیجیتال به تمامی حوزه های خدماتی نیز تسری یافته و به بهبود کیفیت و کارآیی کمک کرده است. همچنین توسعه اقتصاد دیجیتالی موجب شده سیستم بانکی کشورهای در حال توسعه در رقابت جدی با سیستم بانکی کشورهای در حال توسعه قرار گیرند و مخاطرات جدیدی را تجربه نمایند. لذا تاثیر تکنولوژی های دیجیتال بر کاهش هزینه، افزایش کارایی و بهره وری، افزایش سرعت و بهبود رقابت پذیری جهانی در تجارت و حمل و نقل و خدمات مالی انکارناپذیر است. چراکه انقلاب دیجیتال و درنتیجه اقتصاد دیجیتالی فرصت های بسیاری برای توسعه هر کشور دارد.

در حوزه اقتصاد سه بخش صنعت، کشاورزی و خدمات به خوبی می توانند از مزایای این تحول بهره مند شوند. باید بدانیم که در اثر جهانی شدن اقتصاد و ورود ایران به سازمان تجارت جهانی(WTO) صنعت ایران به تدریج که وارد فضاهای پر رقابت جهانی می شود و بدون دیجیتالی شدن فرایندها و سیستم ها و نوسازی ساختار و جذب الگوهای سازمانی جدید، صنایع ایران هیچگاه نمی توانند رقابت پذیر شوند. کاهش قیمت تمام شده و بهبود کیفیت جز از این طریق ممکن نیست. در بخش خدمات فعالیت هایی چون بانکداری، آموزش، پژوهش، تجارت، بیمه، خدمات مالی، توریسم، خدمات بیمارستانی و سایر فعالیت ها بدون دیجیتالی شدن حتی در شرایط موجود نیز قادر به ادامه حیات نیستند. یعنی تجارت الکترونیکی برای ایران یک الزام بوده به طوریکه مهمترین فرصت انقلاب دیجیتال برای ایران، مواجهه با الزام مهندسی مجدد ساختارها و فرآیندها و الگوهای سازمان دهی می باشد.

دیجیتالی شدن فرآیندها و سیستم ها بایستی با هدف بهبود بهره وری، کیفیت و رقابت پذیری، طراحی و اجرا و هدایت شود. اما باید بدانیم که دیجیتالی شدن بدون هدف، پر هزینه و بی ثمر خواهد بود. در پایان باید گفت دانش و دانایی به عنوان متغیر اصلی اقتصاد دیجیتال شناخته شده است. باید مفهومی که از این عبارات در سطح جهان مطرح است، به درستی درک شود تا بدانیم چه قدم هایی باید برای آینده کشور برداریم. تا وقتی اطلاعات و دانش ما سنتی است، شیوه های مدرن از جمله بانکداری الکترونیکی نمی تواند به خوبی جواب دهد. لذا ضروری است از طریق آموزش با دانش جدید آشنا شده، آنها را در هاضمه فکری خود هضم کنیم، ابداعات و خلاقیت های خود را بر واقعیات عصر دیجیتال مبتنی ساخته و با استفاده از فرصت های عصر دیجیتال شکاف توسعه ای خود را با دنیای پیشرفته پر کنیم. از این رو یکی دیگر از مسوولیت های ما آموزش (آموختن و آموزاندن) در سطح خرد و کلان است. در این عرصه، هم باید خانواده نظام بانکی را مدنظر داشت و هم آحاد مردم را. فراموش نکنیم که این مهم نیازمند هم اندیشی و هم گرایی همه بانکها، بیمه ها و سازمانها است.

نویسنده : عباس محتشمی

روزنامه مردم سالاری ( www.mardomsalari.com )